Orawa i Liptów   09-10.07.2014

Barwnie, kolorowo na ludowo. Urocze, tradycyjne domostwa, wiatraki, kościoły i inne budowle. Wnętrza wypełnione duchem przeszłości, bez modnych tandetnych gadżetów. Tym razem sprawdzimy jak żyli i mieszkali przodkowie naszych słowackich przyjaciół. Aby się o tym przekonać odwiedzimy najpiękniejsze perełki architektury ludowej w regionie Orawy i Liptowa. 

 Čičmany 

Ze Śląska udajemy się w kierunku Bielska, a następnie w stronę słowackiej Żyliny. Po przejechaniu ok. 180 km docieramy do uroczej wioski Cziczmany, położonej w południowej części doliny Rajeckiej otoczone pasmami Gór Strażowskich i Małej Fatry. Po wjeździe do miejscowości od razu w oczy rzucają nam się słynne drewniane domy z charakterystycznym, białym ornamentalnym zdobieniem. 

Wyjątkowym, charakterystycznym elementem cziczmańskich drewnianych domów są zdobienia ornamentalne. Autorkami ornamentów były kobiety, które pierwotnie ozdabiały gliną, a później wapnem, wyłącznie naroża swoich przybytków. Od XIX wieku stopniowo ozdobne motywy zaczęły się pojawiać na całej powierzchni nieotynkowanych domów. 

Malowidła miały chronić drewniane belki przed wilgocią i pękaniem spowodowanym przez słońce. Geometryczna ornamentyka była też stosowana w haftach, ozdabiających tutejsze stroje ludowe, obrusy i obrazki.  Rezerwat zabytków tworzy 136 drewnianych domów.

Najlepiej zachował się piętrowy Dom Radena (Radenov dom) oraz sąsiedni parterowy Dom Grzegorza (Gregorov dom), w których znajduje się stała ekspozycja etnograficzna. Dzięki niej możemy zapoznać się z historią oraz kulturą ludową tych okolic.  

Rajecká Lesná – Słowackie Betlejem

Z drewnianej wioski (Čičmany) udajemy się 15 km na północ do miejscowości Rajecká Lesná (Rajecka Leśna). Do największej tutejszej atrakcji odbijamy z głównej drogi w prawo (są drogowskazy). Przy bazylice pw. Narodzenia Panny Marii w Rajeckiej Leśnej możemy zobaczyć najpiękniejszą słowacką szopkę nazwaną Slovenske Bethlehem (Słowackie Betlejem).



Betlejem jest nieco nietypowe. Z biblijnych scen mamy tylko stajenkę
z Dzieciątkiem, przy którym czuwają Maryja i Józef. Reszta to Słowacja i jej tradycje w miniaturze. Szopka wykonana jest cała z drewna lipowego w kolorze miodu
o wymiarach 8,5 x 3 x 2,5 m, która umieszczona została na niskim podeście.

W jej górnej części  znajdują się najpiękniejsze słowackie zamki: 
w Bratysławie, Dewinie, Trenczynie, Bojnicachm i na Orawskim Podzamczu. Pomiędzy nimi stoją najważniejsze katedry, bazyliki, kościoły. W samym środku symbol Słowacji tatrzański szczyt  Krywań (2494 m n.p.m.). Na stopniach poniżej mamy słowackie regiony i ich tradycje. Wyrób wina w miejscowości Modra: – zbieranie kiści w winnicy, tłoczenie wina i piwnica z beczkami. Modra od wieków słynie także z ceramiki a więc jest garncarz z ruchomym kołem, artysta pokrywający naczynia malunkami, piec do ich wypalania oraz półki uginające się od talerzy, mis i waz. Wszystko wtopione w górski krajobraz, z lasami i chatkami. Nie mogło zabraknąć także znanego uzdrowiska Pieštany nad rzeką Wag, po której pływają statki. Tuż obok sielski obrazek z góralskiej chatki: ojciec czyta przy stole książkę, matka przędzie na kołowrotku, a babcia huśta dziecko. Na ścianach wiszą malowane święte obrazki (centymetr na centymetr!). 

Prawa część Betlejem to roboty w polu i w lesie: kopanie ziemniaków, żęcie zboża, ścinanie drzew. Są tartak, młyn, konie i wozy. Są i sceny rodzajowe – pielgrzymki, wesela i ludowe kapele. Aż połowa postaci szopki chodzi, porusza rękami, gra na instrumentach, a stateczki płyną… Słychać stukot narzędzi, skrzypienie przewracanych drzew, no i oczywiście kolędy z głośników.
Wszystko jest efektownie podświetlone.

Szopka jest dziełem Jozefa Pekary z Rajeckich Teplic, znanego twórcy ludowego. Pochodził z rodziny o rzeźbiarskich tradycjach, w drewnie pracował przez całe życie. Do Słowackiego Betlejem zabrał się na emeryturze. Spędził nad nim 15 lat! Sam wszystko projektował, rysował, strugał i dłubał nożykiem. W lipowym drewnie powstało 300 figurek, ponad 120 owieczek i kilkanaście zabytkowych budowli. Montaż zajął artyście ponad dwa lata (zmarł mając 85 lat). Inżynier Stanisław Machovcak ożywiał drewniane figury za pomocą ukrytych łańcuchów rowerowych i gum na silniczkach. Zdarza się, że sezonie szopkę odwiedza nawet 15 tys. osób dziennie.

Wystawa czynna jest codziennie: od 9.00 -12.00 i od 13.00 -18.00
Wstęp wolny (co łaska)

Z Rajeckiej Doliny udajemy się na wschód a dokładniej w okolice miasta Rużomberk (Ružomberok) gdzie znajduje się najcenniejszy kompleks zabytków architektury ludowej na Słowacji, notowany na Liście Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO razem z piramidą Cheopsa i Wielkim Murem Chińskim.

Vlkolínec – żywy skansen

Ten żywy skansen jest jednym z najbardziej urokliwych miejsc na całej Słowacji. Wizyta w Wilkolincu to jak wejście do bajki. Pod wzgórzem Sidorovo stoją chatki z maleńkimi okienkami, dachami krytymi dachówką i zdobionymi ścianami.

W wiosce znajduje się 45 oryginalnych, przeważnie XIX-wiecznych domów. Wszystkie są drewniane, kryte gontem. Ściany są pokryte gliną i pomalowane w pastelowe barwy. Wewnątrz są trzy pomieszczenia: przedsionek, komora i pokój. Rolę kuchni pełni przedsionek. Znajduje się w nim potężny piec z zapieckiem, na którym nie tylko zimą wygrzewali stare kości seniorzy rodu. Podłoga w przedsionku i w komorze jest jastrychowa (udeptana glina), a w pokoju – drewniana. Domy z reguły nie posiadają piwnic. Są one budowane obok, na podwórzu. Wilkoliniecki kościół to jedyna murowana stara budowla we wsi. Bo nawet dzwonnicę ma drewnianą. Owa dzwonnica jest – obok domów – najbardziej charakterystycznym obiektem we wsi. Bo obok znajduje się plac, na którym odbywają się przeróżne imprezy.

 
 Mieszkańcy osady w przeszłości utrzymywali się z pracy w polu, hodowli owiec i bydła, mężczyźni pracowali jako pasterze i drwale. Byli wśród nich także zręczni rzeźbiarze i pomysłowi cieśle, którzy budowali drewniane domy. Osada jest nadal zamieszkana, a do zwiedzania udostępniono dom rolniczy z ekspozycją przedstawiającą typowe wnętrze, galerię sztuki ludowej z ekspozycją prac plastycznych i trofeów myśliwskich oraz galerię mieszczącą się w dawnym spichlerzu.

Vlkolinec leży na wysokości 718 m n.p.m. na przedgórzu Wielkiej Fatry, nad doliną Revucy. Na północy nad wsią góruje masywna góra Sidorovo (1099 m). Dziś wieś jest dzielnicą Ružomberoku (formalnie podlega władzom miasta), miasta w zachodniej części Liptowa, słowackiej krainy znanej u nas dzięki serialowi Janosik. 

W jednym z zabytkowych, folkowych domków takim jak Drewenica Kolovratok możecie skorzystać z noclegu i przenieść się w dawne czasy i poczuć wyjątkowy klimat tego miejsca. 

Zuberec – Muzeum wsi orawskiej

Po wizycie w żywym skansenie, z regionu Wielkiej Fatry przenosimy się do rozległej doliny Rohackiej w malownicze Tatry Zachodnie, gdzie mieści się Muzeum wsi orawskiej  (Múzeum oravskej dediny)

Znajdziemy tu zabudowania mieszkalne i gospodarcze (domy i gospodarstwa, komory, stodoły, bacówkę, itd.), budynki sakralne (drewniany kościół, cmentarz, dzwonnice) i obiekty orawskich rzemieślników (dom rzemieślnika i płóciennika, pasterski młyn i tartak, folusz, kuźnię, piec garncarski, itd.).

Muzeum jest podzielone architektonicznie na pięć części. Rynek Dolnoorawski reprezentuje bogatszą część południowej Orawy z bardziej okazałymi, luźno usytuowanym budynkami. Młyn nad potokiem obejmuje młyn wodny, tartak i folusz do wyrobu sukna o wspólnym napędzie wodnym. Ulica Zamagurská z domami budynkami gospodarczymi zamożnych i średnich rolników reprezentuje charakterystyczną strukturę wsi orawskiej. Góralskie łazy charakteryzują najuboższą część Orawy, położoną  na południowo-wschodnich zboczach Beskidów Orawskich. 
Dominantami areału są cmentarz oraz późnogotycki, drewniany Kościół św. Elżbiety z Zábreža, pochodzący z XV wieku i stojący na wzgórzu. 

Wcześniej w tym miejscu nie było żadnego domu. Wszystkie domy odkupiono od ich pierwotnych właścicieli, rozebrano, przewieziono tutaj i znów złożono. Niektóre domy wybudowano jako kopie oryginalnych budowli.

W większości tego typu obiektów na Słowacji, nie ma żadnego problemu aby móc zwiedzać wraz ze swoim czworonogiem.

W muzeum regularnie odbywają się wystawy etnograficzne, a w sierpniu w tutejszym amfiteatrze organizowany jest międzynarodowy Festiwal Folkloru pod Rohaczami (Podroháčske folklórne slávnosti). W skansenie prezentują też swoją sztukę rzemieślnicy ludowi, którzy sprzedają tu także swoje wyroby.  Atrakcją jest też odpoczynek w oryginalnej gospodzie w zrekonstruowanym starym młynie.

Vychylovka – skansen i zabytkowa kolejka leśna

Z podtatrzańskiego Zuberca przenosimy się dalej na wschód w pasmo mało znanego Beskidu Kysuckiego. Zatrzymujemy się w okolicach miejscowości Nowa Bystrzyca (Nová Bystrica), gdzie znajduje się Muzeum Wsi Kisuckiej w Vychylovce.

 Skansen powstał na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku i obecnie jest największą etnograficzną ekspozycją na terenie Słowacji. W skansenie zgromadzono jak to tej pory około 35 różnego rodzaju drewnianych domostw, młynów, budynków gospodarczych czy sakralnych charakterystycznych dla regionu kisuckiego. Część z nich przywieziona tu została z terenów które zatopiono po wybudowaniu zapory wodnej w Nowej Bystrzycy. Odwiedzając muzeum w Vychylovce zobaczyć możemy m in. młyn wodny, karczmę, cmentarz czy charakterystyczną białą kaplicę Marii Panny Różańcowej. W sezonie letnim na terenie skansenu organizowane są różnego rodzaju regionalne wydarzenia kulturalne, podczas których zapoznać możemy się z miejscowym folklorem. Dodatkową atrakcją jest tu dawna zabytkowa leśna kolejka wąskotorowa. Powstała ona na początku XX wieku i służyła głównie do zwózki drewna. Obecnie dla turystów uruchomiony został prowadzący przez wioskę przeszło 3,5 kilometrowy odcinek.

Nieodłączną częścią skansenu jest zabytkowa leśna pętlowa kolejka zwrotnicowa wraz z orawską częścią kolei tworzą Kisucko-Orawską leśną kolej. Odcinek kolei o długości 11 km jest w chwili obecnej zabytkiem kultury. Bardzo cenny jest system pętlowo-zwrotnicowy, za pomocą którego pokonywano różnicę wysokości (217,69 m) na względnie krótkim odcinku (linią powietrzną odległość 1500 m). To jeden z dwóch tego typu systemów, które zachowały się do dziś w Europie.

Kisucką i orawską leśną kolejkę wybudowano w latach 1915 – 1918. Służyła do przewozu wyciętego drewna. W 1926 r. przez połączenie dwóch linii powstała Kisucko-orawska kolej leśna (KOLŽ). W całości trasa tej kolei mierzyła ponad 110 km.

Historyczna leśna pętlowa kolejka zwrotnicowa funkcjonuje podczas sezonu w miesiącach maj – październik. Trasa prowadzi ze stacji Skansen – 2 zwrotnicowa pętla – stacja Kubátkovia – stacja Skansen.
W tygodniu, w dni robocze działa pociąg motorowy. Przez weekend jeździ historyczny, parowy pociąg – przejażdżka nim jest niezapomnianym przeżyciem.Po wizycie Muzeum Wsi Kisuckiej w Vychylovce przenosimy się do sąsiedniej miejscowości by móc podziwiać zdecydowanie jedną z najmłodszych drewnianych atrakcji na terenie Słowacji.

Slovenský orloj w Starej Bystrzycy (Starej Bystrici)

Czy wiedzieliście o tym, że astronomiczny zegar z kurantami tzw. orloj możecie podziwiać nie tylko w Pradze czy Ołomuńcu ale i na Słowacji? Właśnie tam znajduje się unikalny i jedyny orloj na Słowacji.

Pomysł budowy Słowackiego orloja pojawił się w 2003 roku podczas rekonstrukcji Rynku św. Michała Archanioła w Starej Bystrzycy. Obecnie jest największą drewnianą rzeźbę na Słowacji. Przedstawia siedzącą Madonnę – Matkę Bożą Bolesną, patronkę Słowacji. Projekt, którego autorem jest artysta rzeźbiarz Viliam Loviška, był najpierw w całości odlany z gliny. Na podstawie glinianego modelu architekt Ivan Jarina przygotował dokumentację techniczną. Prace rzeźbiarskie w konstrukcji z gontów były możliwe dzięki zastosowaniu 80 drewnianych wsporników, które utworzyły szkielet orloja.

Podczas naszego ludowego tournee po północnej Słowacji, zobaczyliśmy piękno drewnianej architektury, poznaliśmy ciekawą historię miejsc oraz ludzi, którzy dawniej zamieszkiwali te sielskie tereny. Powyżej opisane miejsca to tylko niektóre, wybrane perełki na “drewnianym szlaku”. Polecam odwiedzić także inne wspaniałe zabytki, których w regionie jest całe mnóstwo…

Zobacz również :

LINKI :